NÂSIR HÜSREV KUBADİYANİ
Tam adı Ebu Muîn Nâsır b. Hüsrev b. Hâris el-Kubâdiyânî el-Mervezî (d. 1004, Kubadiyan, Belh – ö. (?), Yemgan).
Fars edebiyatının önde gelen şair ve yazarlarından biridir. Felsefe ve hikmet âlimi olarak da bilinen Nâsır Hüsrev’in eserleri İran edebiyatı ve kültürünün hazineleri sayılır.
بگذشت ز هجرت پس سیصد نود و چار بنهاد مرا مادر بر مرکز اغبر
Yazdığı şiirinden anlaşıldığı gibi Hicri 394/1004 senesinde Belh şehrinin Kubâdiyan kasabasında zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Gençliğinin ilk dönemlerinden itibaren dönemin yaygın bilimlerini incelemekle kalmayıp Kuran’ı da ezberledi. Yirmili yaşlarında Gazneli Mahmud ve sonrasında oğlu Mesud’un hizmetinde kâtip olarak bulundu. 1040 yılından itibaren Selçuklular’ın hizmetine girerek divan işlerinde meşgul oldu. 40 yaşındayken gördüğü bir rüya üzerine tiksinerek saraydaki içki âleminden uzaklaşmaya karar verdi. Bunun üzerine 1045 yılında hacca gitmek üzere Mekke’ye doğru yola çıktı. Yaklaşık yedi yıl süren bu seyahatinde sırayla Nişabur, Dâmğan, Simnan, Kazvin, Şemiran, Tebriz, Hoy, Ahlat, Bitlis, Silvan ve Diyarbakır şehirlerini dolaşarak Harran’a vardı. Ardından Suriye ve Filistin’i ziyaret ettikten sonra hacca gitti. Hac dönüşü Fâtimi Devleti’nin başkenti olan Kahire’ye uğradı. Kahire’de bir İsmâilî dâîsi olan el-Müeyyede’ş-Şirazî’nin vasıtasıyla İsmailî mezhebine intisap etti.
1052 yılında Hicaz, Irak ve İran üzerinden Belh’e dönerek İsmailî mezhebini bir dâî (rehber) olarak yaymaya başladı. Bu amaç doğrultusunda birçok şehir ve diyarı gezdi. Nihayet 467/1088 yılında Bedehşan’ın Yemgan kasabasında vefat etti ve aynı yerde toprağa verildi.
Nâsır Hüsrev’in Başlıca Eserleri :
- Divan: 10.000’in üzerinde beyitten oluşan ve kaside tarzında şiirler içeren bir eserdir.
- Rüşenâînâme: İsmailî mezhebinin temel doktrinlerine dair bilgi veren tevhid, ruh ve ahlâk gibi çeşitli konular içeren manzum bir eserdir.
- Saadetnâme: Ahlâkî düsturları öğreten 300 beyitlik mesnevi tarzında bir eserdir.
- Sefernâme: Seyahatname türünün güzel örneklerinden biri olan eser 11. yüzyıl’da İslam toplumunun kültürel ve medeni özellikleri, ayrıca çeşitli bölgeler, şehirler, şahıslar ve olaylar hakkında bilgiler veren bir eserdir.
- Güşâyiş ü Rehâyiş: Kendisine sorulan otuz soruya verdiği cevaplardan oluşan bir eserdir.
- Hânü’l-ihvân: İsmaili mezhebinin ilkelerini felsefî te’villerle anlattığı bir eserdir. Mehmet Kanar tarafından Dostlar Sofrası adıyla Türkçeye çevrilmiştir.
- Vech-i Dîn: İsmailî mezhebinin rehberi mahiyetinde olan, farklı İslamî anlayış ve çıkarımları hakkındaki te’villerini kapsayan bir eserdir.
- Câmiu’l-Hikmeteyn: Bedehşan Emiri, Ebü’l- Meâlî Ali b. Esed’in ricası üzerine Ebü’l-Heysem el-Cürcânî’ye ait kaside’yi şerhettiği ile birlikte ilâhî ve beşerî hikmet arasında bağ kurmaya çalıştığı bir eserdir.
- Zâdü’l-müsâfirîn: Metafizik (doğaüstü) konulardan bahsettiği ve çeşitli filozofların görüşlerini tartıştığı bir eserdir.
